نکاتی در مورد ساز ویلن

چگونگی صدا دهی ویلن

 

صدا هنگامی ایجاد می شود که یک سطح مرتعش و هوای اطراف آن بر یکدیگر تاثیر می گذارند. همچنان که این سطح به جلو و عقب حرکت می کند، ارتعاش آن کاهش و فشار موضعی هوا افزایش می یابد . این تنوعات فشار به صورت امواج صوتی به سرعت از مرکز به اطراف حرکت می کنند، گسترش می یابند و فضای اطراف شنونده را فرا می گیرند. اولین منبع ارتعاش در ویولن، سیمی است که آرشه را روی آن می کشند و یا با انگشت به آن زخمه می زنند؛ اما عملاً این کار به خودی خود صدایی ایجاد نمی کند، زیرا بخش سطحی سیم کوچک تر از آن است که بتواند هوا را به حرکت درآورد . بدنه ی ویولن طوری طراحی شده است تا به عنوان واسطه ای میان سیم و هوا عمل کند. سیم مرتعش نیرویی را که از لحاظ زمانی متغیر است بر روی خرک تولید می کند که سبب ارتعاش تمام بدنه ی ساز به همراه سیم می شود. صدایی که ما می شنویم ناشی از ارتعاشات کوچکی است که در قسمت چوبی ساز ایجاد می شود. صدا از طریق بازآوایی و تشدیدی که در بدنه ای ویولن صورت می پذیرد، تقویت می شود و صفحات بزرگ و سبک (صفحات جلویی و پشتی)، ساز را قادر می سازند تا امواج صوتی با برد قابل توجهی ایجاد کند که از این لحاظ بی شباهت به بخش مخروطی شکل بلندگوها نیستند.
این نیروی جنبشی را که در سیم ایجاد می شود می توان با استفاده از مبدل نوسان ساز الکتریکی (transducer) بر روی خرک اندازه گرفت. نیروی مورد اندازه گیری ما آن نیرویی نیست که از سیم های غیر مرتعش به سمت پایین اعمال می شود (که شاخص میزان آن در حدود ده کیلو گرم است)، بلکه ارتعاشات ریز و سریعی که سیم مرتعش در هنگام نوسان به جلو و عقب ایجاد می کند، عامل نیروی اصلی مورد محاسبه است. نمودار نیروی ثبت شده به روش تحریک سیم بستگی دارد. سیمی که آرشه روی آن کشیده شده است، همواره موجی "دندانه اره ای" ایجاد می کند. ناشی از حرکت چرخه ای درگیر شونده ـ رها شونده ای است که توسط نیروی اصطکاکی موجود در میان آرشه و سیم ایجاد می شود. این حرکت شامل زمانهایی است که در آن، آرشه و سیم همراه یکدیگر به آهستگی حرکت می کنند (درگیر شدن) و نیز زمان هایی که در آن، سیم به سرعت در خلاف جهت آرشه می گریزد. کلوفان اصطکاک لازم را برای این کار فراهم می کند و باید بر روی سیم و موی آرشه ـ هر دو ـ برای کارآیی کامل وجود داشته باشد.

ارتعاشات بدنه ای ویولن

برای یک سیم ـ صرف نظر از سازی که سیم ها روی آن قرار گرفته اند ـ نوازنده، شرایط نواختن و شکل نیروی وارد بر خرک عملاً تفاوتی ایجاد نمی کند، اما اصواتی که توسط سازهای مختلف با این سیم ها ایجاد می شوند یکسان نخواهند بود. اگرچه بدنه ای ویولن به تمام حرکات هارمونیک سیم مرتعش پاسخ می دهد، این پاسخ یکسان نیست و در صدای انعکاس یافته، بدنه ای ساز نسبت هارمونیک ها را به یکدیگر تغییر می دهد. به این ترتیب ، بدنه ی ویولن صدا را رنگ آمیزی می کند. پاسخ متفاوت، ناشی از انواع تشدید مکانیکی بدنه است. به عبارت دیگر بدنه نیز همچون سیم دارای شکل های مختلفی از نوسان است؛ با این تفاوت که در این جا ارتعاشات در تمام بدنه منتشر می شوند و به علت پیچیدگی شکل و ساختمان آن، فرکانس های این نوسات، ارتباط های هارمونیک ندارند.
شکل گسترده ی یک ویولن

خرک و پل

خرک و پل ، نقشی بسیار مهم در نوازندگی در محدوده ای صدای بم تر ویولن ایفا می کنند. به دلایل عملی واضح، نوازنده باید برای نواختن ویولن در محدوده ای که از یک کناره تا کناره ی دیگر آن امتداد دارد آرشه کشی کند. متاسفانه بدنه ی ویولن به نیروهایی که در این جهات اعمال می شوند پاسخی ضعیف تر می دهد و نسبت به نیروهایی که عمود بر صفحه اند تحریک پذیرتر است. آنچه پل انجام می دهد ـ حداقل در فرکانس های پایین ـ ایجاد یک گره در مجاورت پایه ی خرک و نقطه ی اتکایی در آن جاست. مشاهده است. خرگ که در این فرکانس ها تقریباً سخت و ثابت است، بعد از این مانند یک اهرم عمل می کند و در طول این تکیه گاه نوسان می کند و حرکت جانبی سیمی را که آرشه بر آن کشیده شده است بر روی پایه ی دیگر خود به حرکت عمودی تبدیل می نماید. در فرکانسهای بالاتر از 2 کیلو هرتز، خرک باز ایجاد تشدیدهایی قوی به تقویت صدایی که به وسیله ی ساز تولید میشود کمک می کند. همچنان که در بحث مربوط به بدنه ی ساز گفته شد، فشردگی و سختی چوب و مسیر خاصی در امتداد آن برش خورده و شکل گرفته است فرکانس های تشدیدی را تعیین می کند.

در فرکانس های پایین ، خرک ویولن نقش یک اهرم، و پل نقش یک تکیه گاه را دارد و حرکت جانبی سیم را به حرکت بالا و پایین رونده در صفحه تبدیل می کنند. به مزیت مکانیکی متفاوت هر سیم توجه کنید. در فرکانس های بالاتر دیگر خرک یک جسم غیر قابل انعطاف تلقی نمی شود و خود تشدیدهایی ایجاد می کند.

از آن جا که به سهولت می توان پل و خرک را درستکاری کرد، برای تنظیم دقیق صدا یا کیفیات خاص نوازندگی در یک ساز تکمیل و تمام شده، به این کار می پردازند. با توجه به مطالب گذشته واضح است که تغییر در موقعیت داخلی پل بر عملکرد مکانیکی ویولن به عنوان یک مجموعه تاثیر می گذارد. تشدیدهای خرک نیز قابل تنظیم است و به طور خاص نسبت به تراشیده شدن چوب از میان دو گوشک یا پایه ها حساس تر است. تاثیر قابل ملاحظه ی صدا خفه کن نیز به این ترتیب توجیه پذیر است که نخست به حجم توده ی ساز در نقطه ی تحریک می افزاید و حرکت و جنبش آن را دشوارتر می کند و میزان خروجی صدا را می کاهد و دوم این که به مقدار قابل توجهی فرکانس های تشدیدی خرک را کم می کند و قابلیت تصفیه ی صوتی بدنه ـ خرک ساز را تغییر میدهد.

به این ترتیب بدنه ی ساز به تاکید باید به عنوان خدمتگذار سیم توصیف شود. این موضوع جز در مورد تشدیدهای بزرگ بدنه، در موارد دیگر صدق می کند. در این حالت، حرکت ایجاد شده بر روی خرک بسیار شدید است و سیم، دیگر در این نقطه گرهی ندارد؛ بنابراین نوسانات معمولی دچار آشفتگی و منتج به نت هایی نامطلوب می شوند. در نهایت، این موضوع سبب ایجاد حالتی لکنت مانند به طور پی در پی به نام «نت گرگ» (wolf-note) می شود. این کیفیت در ویولنسل متداول و معمول است، ولی گاه در ویولن ها هم با آن مواجه می شویم. نت های گرگ می توانند تحت کنترل در آیند؛ این کار با استفاده از سیم هایی با میزان کشش کم تر یا بهره گیری از روشی جهت حذف آنها با تنظیم و انطباق بخشی از ساختمان ساز با همان فرکانس نت گرگ صورت می پذیرد. در حالت اخیر، نیروی مزبور جذب و سبب می شود تا سیمی که آرشه بر آن کشیده شده است تحت کنترل در آید.

نگهداری ساز :

اگر می خواهید ویلن شما صدای خوبی داشته باشد باید به خوبی ازآن مراقبت نمایید. از آنجایی ممکن است که شما هزینه زیادی رابرای خرید یک ویلن پرداخته باشید، طبیعتا احساس می کنید که فقط نباید به دنبال یادگیری نواختن ساز باشید، بلکه یادگیری طریقه نگهداری از ساز نیز ضروری به نظر میرسد.

برخی از آسیب های رایج که ممکن است برای یک ویلن اتفاق بیافتد عبارتند از:

·        ممکن است سیم گیر ویلن بشکند.

·        ممکن است چسبندگی و اتصال دماغه از بین برود و از دسته جدا شود.

·        ممکن است خرک ویلن به طور ناگهانی شکسته و از جایش دربرود.

·        ممکن است آرشه بشکند و از هم گسیخته شود.

در ادامه نکاتی در مورد چگونگی نگهداری از ویلن آورده شده است:

دور نمودن ویلن از محیط هایی با دمای بالا:

ویلن  را در محیط هایی که از نظر دما دارای تغییرات شدیدی هستند، مانند زیرزمین و یااتاق های زیر شیروانی، نگه داری نکنید. ویلن  ها بسیار شکننده هستند، بنابراین اگربه طور مداوم در معرض تغییرات دمایی و یا رطوبت قرار بگیرند، سرانجام شکسته و یاقطعات مختلف آن از هم جدا می شود.

نگهداری خوب و مناسب:

زمانی که از ویلن  خود استفاده نمی کنید، آن را درون یک محفظه با کیفیت خوب وقابل اطمینان قرار دهید. بسیاری از آسیب هایی که برای یک ویلن به وجود می آید دراثر غفلت و سهل انگاری صاحبان آنهاست. برای مثال نگهداری آنها در محیط هایی امکان آسیب رسیدن به آنها زیاد است، مانند نزدیک سینک آشپزخانه و یا پشت در اتاق خواب.

 اجتناب از زدن کلیفون زیاد :

زدن کلیفون به تارهای آرشه باعث تماس بهتر تارها با سیم های ویلن می شود (در اصطلاح کلیفون باعث می شود که سیمهای ویلن تارهای آرشه را گیر بیاندازند)، بدون کلیفون تارهابرروی سیم ها سر خورده و صدایی تولید نخواهد شد. دو نوع کلیفون وجود دارد: کلیفون روشن که مناسب آب و هوای گرم است. این نوع کلیفون سفت تر است و به چسبندگی کلیفون تیره نیز نیست. کلیفون تیره مناسب آب و هوای سرد است و نرم تر از کلیفون روشن است.از ریختن یا مالیدن کلیفون زیاد برروی تارهای آرشه اجتناب کنید، زیرا هنگام کشیدن آرشه برروی سیم ها، گرد این کلیفون ها برروی ویلن می ریزد و باعث تغییر رنگ آن خواهد شد.

 استفاده از سیمهای با کیفیت :

سیمهای ارزان باعث ایجاد فشار و تنش برروی بدنه ویلن می شوند که ممکن است نتیجه آن شکستن، تاب برداشتن و دیگرآسیب هایی برروی ویلن شود.

مشکلات کوچک را نا دیده نگیرید :

اگر یک آسیب جزیی را برروی ویلن خود مشاهده نمودید، منتظر نمانید و فورا به یک سازنده ویا تعمیر کننده متخصص و با تجربه سازهای سیمی مراجعه نمایید. بیشتر آسیب های بزرگ از همین مشکلات کوچک به وجود می آید که ممکن است باعث صرف هزینه های بالاتری نیزبشوند.

همیشه به افراد متخصص در تعمیر سازهای سیمی مراجعه نمایید :

اگر ویلن  شما به تعمیر نیاز دارد، به یک سازنده و یا تعمیر کننده متخصص و با تجربه سازهای سیمی مراجعه نمایید. این افراد قبلا آموزش دیده اند و در تعمیر سازهای سیمی مانند ویلن خبره هستند. البته باید برای پیدا نمودن چنین افرادی مقداری جستجوکنید. برای این منظور می توانید با اقوام، دوستان مورد اطمینان و مدرسین موسیقی مشورت نمایید.

چند نکته مهم در خصوص نگهداری ساز

۱-  در هیچ شرایطی اجازه ندهید رزین (صمغ، کلیفن /Resin/) یا غبار روی بدنه ی ویولن انباشته شود. دائما ویولن را تمیز کنید و این کار را به نرمی انجام دهید. هرگز بخشی از سطح جلا داده شده را با انگشت لمس نکنید، بدنه فقط باید از طریق «زیر-چانه» لمس و نگه داشته شود.

2-   می توانید از نرم ترین پارچه ی کهنه ی ابریشمی، کلینکس یا کتان استفاده کنید. مخصوصآ کتان برای پاک کردن زیر گریف، سیم گیر،زیر-چانه و خرک بسیار مفید است. فضا های باریک شکافهای f و خرک را با یک تکه کاغذ نازک تمیز کنید. برای جلا دادن ویولن خود، از روغن جلای هیل (Hill) یا سایر روغن های مشهور به ندرت استفاده کنید، و دقت کنید هیچ گونه روغن یا گریس در چوب نفوذ نکند. گریف وسیم ها را هر روز با بنزین تصفیه شده و بدنبال آن با الکل یا ادوکلن بسایید و پاکیزه نگه دارید.سیم ها هنگامی که رزین از آنها روفته وپاک شده باشد بهتر صدا می دهند و آزاد تر ارتعاش می کنند.

 3-  تعویض موی آرشه عملی بسیار دقیق و ظریف است و چنین کاری را باید فقط به متخصصان واجد صلاحیت سپرد.

 4- جعبه ی گوشی باید هنگام تعویض سیم پاک شود، و دقت شود که گوشی ها محکم ثابت شده اند. 

 5-  از سیم های خوب استفاده کنید.

 6-  چوب آرشه باید کاملا مستقیم باشد. به محض آنکه موها شروع به پاره شدن کنند، باید موی آرشه را تعویض کرد. چون اولین موهایی که از دست می روند همیشه در لبه ی خارجی آرشه هستند، موهای باقیمانده اغلب چوب آرشه را می پیچانند و کج می کنند. 

 7-  چوب آرشه را با الکل پاک کنید، و دقت کنید که رطوبت به موی آرشه نرسد.